Uçaklarda Dinamik ve Statik Denge (Stability) Nedir?

Stabilite; bir uçağın ani hava veya türbülans gibi hava olaylarından, orijinal uçuş rotasına geri dönme kabiliyeti olarak tanımlanır. Stabilite, uçağın tek tip uçuş koşullarını korumasına, uçuş rahatsızlıklarından kurtulmasına ve uçuş sırasında pilotlara yardımcı olur. Uçaklarda 2 adet stabilite türü vardır: Statik ve dinamik stabilite.

Bir uçağın üç bağımsız ekseni vardır: boylamsal, yanal ve dikey. Üç eksen de uçağın ağırlık merkezinde kesişiyor. Eğim veya uzunlamasına stabilite, bir uçağın ağırlık merkezi boyunca kanat ucundan kanat ucuna uzanan yanal eksen etrafındaki dönüşünü temsil eder. Yanal stabilite, uzunlamasına eksen etrafındaki tepkiyi içerir. Yön kararlılığı, dikey eksen etrafındaki doğal dönüşü temsil eder. Boyuna stabilite, genellikle yanal ve yönsel stabilitelerden bağımsız olarak mevcuttur. Yanal ve yönsel kararlılıklar güçlü bir şekilde etkileşime girdiğinden, yanal ve yön kararlılığı terimini kullanıyoruz.

Çoğu uçak türü, stabilite göz önünde bulundurularak üretilmiştir. Eğitim uçakları gibi bazı uçaklar üst düzey dengeli olacak şekilde üretilmiştir. Ancak savaş uçakları gibi bazı uçaklar, dengesiz olma eğilimindedirler ve bilgisayar kontrollü fly-by-wire sistemi ile uçuş kontrol edilir.

Statik Stabilite

Statik stabilite, bir uçağın ani hava veya türbülans gibi hava olaylarından rahatsız edildiğinde, orijinal konumuna geri dönme eğilimidir.

Üç tür statik stabilite vardır:

*         Pozitif Statik Stabilite

*         Nötr Statik Stabilite

*        Negatif Statik Stabilite

Pozitif Statik Stabilite:

Uçağın dengesi bozulduktan sonra, orijinal denge konumuna dönme eğilimidir.  Bir uçak yalpalar veya gövdeye ve kontrol yüzeylerine ani hava akımı gelirse, pozitif stabilite, uçağı orijinal konumuna döndürür.

Nötr Statik Stabilite:

Uçağın yeni konumunda kalma eğilimidir. Bir uçak dönüşe alınırsa ve pilot tarafından kontroller bırakılırsa, bunun sonucu olarak uçak bu dönüşte kalırsa nötr stabilite etkisindedir.

Negatif Statik Stabilite:

Uçağın denge durumu değiştikten sonra, orijinal denge durumundan uzaklaşmaya başlama eğilimidir. Bir uçak yüksek bir yatış açısına yuvarlanırsa, negatif stabilite daha çok yuvarlanmaya devam etmesine neden olur ve orijinal dengesinden uzaklaşır.

Dinamik Stabilite

Bir uçağın dinamik stabiliteye sahip olabilmesi için pozitif statik stabiliteye sahip olması gerekir. Dinamik stabilite, belirli bir eğim, sapma veya yatıştan rahatsız edildiğinde zaman içindeki uçak tepkisini ifade eder. 3 tür dinamik stabilite vardır.

*        Pozitif Dinamik Stabilite

*         Nötr Dinamik Stabilite

*         Negatif Dinamik Stabilite

Pozitif Dinamik Stabilite:

Uçak konumunu korumaya çalışırsa ve salınım yoluyla denge konumuna ulaşırsa, pozitif dinamik stabilite eğilimindedir.

Nötr Dinamik Stabilite:

Uçakta herhangi bir dengesizlik olduğunda, büyüklükte bir azalma olmadan salınımına devam ederse, uçak nötr dinamik stabilite eğlimindedir.

Negatif Dinamik Stabilite:

Uçakta dengesizlik oluştuğunda, zamanla yer değiştiren uçağın hareketi artar ve daha ıraksak hale gelir. uçak negatif Stabilite eğilimindedir.